Δεν υπάρχουν δουλειές εδώ και οι νέοι θα φύγουν -- καθημερινή -27/2/2011

Κάτοικοι του Καστελλόριζου
Η Αθήνα θυμάται το Καστελλόριζο μόνο όταν προκύπτει πρόβλημα με τους Τούρκους

Της Μαργαριτας Πουρναρα

Κυριακή, οκτώ η ώρα το πρωί Αφήσαμε πίσω μας το αεροδρόμιο του Καστελλόριζου και πήραμε τον μοναδικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο του νησιού προς τον οικισμό. Συνεπαρμένοι από την πανοραμική θέα των μικρών σπιτιών, ακούγαμε τους ψαλμούς του παπα-Γιώργη να δυναμώνουν και να απλώνονται στα στενά δρομάκια, από το μεγάφωνο της εκκλησίας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Η σκηνή έφερνε στον νου την Ελλάδα των αρχών του περασμένου αιώνα. Πριν προλάβουμε να απολαύσουμε την κατανυκτική ατμόσφαιρα, ένα μήνυμα στο κινητό μάς επανέφερε στην πραγματικότητα: «Welcome to Turkey! Μιλήστε φθηνά στο εξωτερικό με το νέο μας πρόγραμμα περιαγωγής».

Το Καστελλόριζο απέχει μια ανάσα από την απέναντι ακτή, το Κας. Ο σκούρος ορεινός όγκος της Τουρκίας είναι πανταχού παρών, φράζοντας οπτικά το στόμιο του προφυλαγμένου λιμανιού. Οπου και αν πας, αντικρίζεις τους γείτονες. Βρίσκονται πολύ πιο κοντά από τη Ρόδο, το πλησιέστερο κομβικό σημείο της ελληνικής επικράτειας, πέντε ώρες μακριά με το πλοίο. Και από άλλα νησιά του Αιγαίου βλέπεις τα τουρκικά ακρογιάλια. Μονάχα, όμως, στο Καστελλόριζο νιώθεις ότι είσαι σε τόσο στενό γεωγραφικό εναγκαλισμό. Το καλοκαίρι το νησί μεταμορφώνεται σε κοσμοπολίτικο θέρετρο. Τον χειμώνα οι παραμένοντες 350 κάτοικοι ζουν σε έναν ακριτικό θύλακο που απονεκρώνεται: οι περισσότερες ταβέρνες είναι κλειστές, τα εμπορικά μαγαζιά το ίδιο, οι αφίξεις ξένων μετρημένες στα δάχτυλα. Μένουν ανοιχτά ελάχιστα μέρη για φαγητό, δύο παντοπωλεία και δύο καφενεία. Σε ένα από αυτά είχαμε δώσει ραντεβού με μερικούς Καστελλοριζιούς, για να συζητήσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τους χειμερινούς μήνες. Και όχι μόνο.

Το Καστελλόριζο παρέμενε εξοστρακισμένο από τα δελτία ειδήσεων. Οι άνθρωποι που μένουν εκεί παραπονιούνται συχνά ότι το νησί δεν εμφανίζεται ούτε στους μετεωρολογικούς χάρτες όπου παρουσιάζεται η πρόγνωση του καιρού. Τους τελευταίους όμως μήνες το θέμα της αξιοποίησης των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), τα πιθανά κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν φέρει το ακριτικό μέρος στον «αφρό» της επικαιρότητας. Κάπως έτσι, αντί να αναδειχθούν τα θέματα που αφορούν τη δύσκολη καθημερινότητα των κατοίκων, την παράσταση κλέβουν οι αναλύσεις γεωπολιτικού περιεχομένου και οι διπλωματικές δηλώσεις, ενώ ο θόρυβος που προκαλείται για το αν το νησί θα συμπεριληφθεί τελικά στην ελληνική ΑΟΖ δημιουργεί περαιτέρω ένταση.

Το βράδυ το καφενείο του προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Στράτου Αμύγδαλου ήταν γεμάτο. Στους τοίχους, μαυρόασπρες παλιές λήψεις του λιμανιού, αλλά και οικογενειακές φωτογραφίες, σαν να βρίσκεσαι στο σαλόνι ενός σπιτιού, στο μεταίχμιο μεταξύ ενός ιδιωτικού και δημόσιου χώρου. Η ελληνική σημαία πλάι στα εικονίσματα. Από τη μια μεριά, παρατεταγμένοι οι θαμώνες, από την άλλη, η τηλεόραση που αναμεταδίδει τον αγώνα Παναθηναϊκού - ΑΕΚ. Η οθόνη είναι τυλιγμένη με ένα κιτρινόμαυρο κασκόλ, από τις ποδοσφαιρικές βασκανίες που υποτίθεται ότι φέρνουν γούρι στην ομάδα. Φευ! Η ΑΕΚ χάνει.

Μόλις τελείωσε το ματς, τα χέρια σταμάτησαν να χτυπάνε στα τραπέζια και οι φωνές κόπασαν. Παρακάμπτοντας με μεγάλη δυσκολία την πίκρα των ηττημένων που δεν έχουν ιδιαίτερο κέφι να μιλήσουν, η κουβέντα ξεκινάει. Σε τόσο απομακρυσμένα μέρη, τα αποτελέσματα των ποδοσφαιρικών αγώνων είναι θέμα συζήτησης για εβδομάδες. Στην αρχή η στάση των κατοίκων είναι επιθετική. Αισθάνονται ξεχασμένοι και όταν έχουν μπροστά τους έναν δημοσιογράφο, είναι μια ευκαιρία να εκτονωθούν, να αναφερθούν στα κακώς κείμενα, να ξεσπάσουν τα παράπονά τους.

«Λοιπόν, πώς αισθάνεστε που το Καστελλόριζο έχει έρθει στην επικαιρότητα για το θέμα των πιθανών κοιτασμάτων πετρελαίου στην ευρύτερη περιοχή;» τους ρωτώ διστακτικά. «Δεν βλέπεις κορίτσι μου; Σεΐχηδες έχουμε γίνει», μου λέει ο μοναδικός ταξιτζής του νησιού Γιώργος Μωραΐτης, συμπληρώνοντας: «Τις Απόκριες έχουμε κανονίσει να ντυθούμε όλοι Αραβες», για να φέρει το γέλιο στην παρέα. «Ξέρετε πόσο έχει φτάσει η τιμή της βενζίνης εδώ; Και ναι μεν δεν μας χρειάζονται αυτοκίνητα, αλλά έχουμε το πετρέλαιο θέρμανσης και τα πλεούμενα που θέλουν καύσιμα. Αν ξέραμε τι ακριβώς κάνουμε σε αυτό το νησί, θα το είχαμε εγκαταλείψει και θα είχαμε πάει αλλού».

Ικανοποιητική περίθαλψη σε εξοπλισμένο πολυϊατρείο

Ο Παράσχος Κιζάλας δουλεύει όλο το καλοκαίρι σε ξενοδοχείο της Ρόδου και περνάει τον χειμώνα στο Καστελλόριζο: «Κοντεύω 50 ετών. Από τότε που ήμουν παιδί ακούω την ίδια ιστορία με τις παραβιάσεις της Τουρκίας. Στην Αθήνα μας ξεχνάνε και ξαφνικά -όπως πριν από μερικές ημέρες- αρχίζουν να μας τηλεφωνούν δημοσιογράφοι από κανάλια και να μας ρωτάνε αν έχουμε αγοράσει όπλα για να αντιμετωπίσουμε τους Τούρκους, τώρα που βρέθηκαν τα κοιτάσματα. Είναι κατάσταση αυτή; Είμαστε ολομόναχοι εδώ και δεν είναι ωραίο να ακούμε τέτοια πράγματα. Εμείς το πονάμε το μέρος επειδή εδώ γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε. Ακόμα και αν βρούμε δουλειά αλλού, έχουμε έγνοια για το νησί. Το μεγαλύτερό μας πρόβλημα είναι ότι από τον Νοέμβριο ώς το Πάσχα το μέρος είναι νεκρό. Δεν υπάρχουν δουλειές, δεν υπάρχει ζωή, δεν υπάρχει τίποτα. Πώς να περάσει ο καιρός; Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να βλέπεις τηλεόραση, να τρως με φίλους και να μετράς τις μέρες μέχρι να φτάσει η άνοιξη. Και αν θες να πεταχτείς στη Ρόδο με το αεροπλάνο το εισιτήριο με επιστροφή κοστίζει περίπου 80 ευρώ. Το πλοίο είναι δωρεάν ώς εκεί, αλλά είναι παλιό και κάνει πέντε ώρες για να φτάσει!».

Την προηγουμένη, ο ιδιοκτήτης του καφενείου Στράτος Αμύγδαλος είχε κόψει άσχημα το χέρι του και χρειάστηκε να κάνει έξι ράμματα. Το ανέλαβε ένας εκ των δύο αγροτικών ιατρών, που χαίρουν της εκτίμησης όλου του νησιού όχι μόνο για την ιδιότητά τους αλλά και για τον καλό χαρακτήρα τους. «Το μόνο που μας λείπει από περίθαλψη είναι ένας παιδίατρος και ένας οδοντίατρος», μας λέει ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου. «Παλαιότερα έστελναν οδοντιάτρους που έκαναν τη θητεία τους στη μονάδα που έχουμε εδώ. Μετά το έκοψαν. Το πολυϊατρείο είναι εξοπλισμένο και όλοι κάνουν καλά τη δουλειά τους. Τα βαριά περιστατικά τα στέλνουμε στο νοσοκομείο Ρόδου. Εχουμε τη δυνατότητα αεροδιακομιδής με το ελικόπτερο και έχει χρειαστεί μερικές φορές άμεση επέμβαση σε θαλάσσια ατυχήματα, εμφράγματα και εγκεφαλικά. Εχουν σωθεί όλοι». Γενικώς, όπως ομολογούν, είναι λίγες οι φορές που ασθενείς με επείγοντα περιστατικά χρειάστηκε να πάνε στην Τουρκία, επειδή οι καιρικές συνθήκες δεν επέτρεπαν στο ελικόπτερο να σηκωθεί ή η έγκαιρη αντιμετώπιση της κατάστασης ήταν θέμα ζωής και θανάτου. Το καλοκαίρι πηγαίνουν στο νησί και τα «Δελφίνια Ζωής», τα ιπτάμενα δελφίνια με ιατρούς όλων των ειδικοτήτων που στέλνει η Νομαρχία Δωδεκανήσου στα ακριτικά νησιά που δεν έχουν υποδομές. Τον χειμώνα οι πλόες τους σταματούν.

Ο θόρυβος για την ΑΟΖ θα μας φέρει το καλοκαίρι τουρίστες

Ενα από τα μεγαλύτερα θέματα είναι η αποδημία των νέων που, αν και αγαπούν το Καστελλόριζο, φεύγουν για σπουδές και δεν ξαναγυρίζουν. Αλλωστε δεν υπάρχουν δουλειές: «Κατά καιρούς ανοίγουν θέσεις δημοσίων υπαλλήλων, αλλά αντί να δοθούν σε ντόπιους, οι προσλήψεις γίνονται μέσω ΑΣΕΠ και μας έρχονται άνθρωποι απ’ όλη την Ελλάδα», λέει ο Στράτος Αμύγδαλος. «Το πιο σωστό θα ήταν να γίνεται μια εξαίρεση για εμάς που είμαστε ακρίτες και να προσλαμβάνονται παιδιά που γεννήθηκαν και θέλουν να ζήσουν εδώ. Αν είσαι 20άρης το μόνο μέρος που μπορείς να περάσεις δημιουργικά την ώρα σου είναι το γυμναστήριο και ένα γήπεδο 5 επί 5. Εχουμε σαράντα παιδιά στο σχολείο και καλούς δασκάλους, αλλά εκτός από τα μαθήματά τους δεν έχουν άλλες ασχολίες». Ο Γιώργος Μωραΐτης παρεμβαίνει ξανά: «Εδώ φεύγουν τα νέα παιδιά από την Αθήνα για να πάνε στο εξωτερικό και θα μείνουν στο Καστελλόριζο αν δεν έχουν εργασία; Το κράτος πρέπει να εφαρμόζει τους νόμους για την αξιοκρατική πρόσληψη, αλλά να δίνει και κίνητρα στον πληθυσμό των ακριτικών περιοχών που κινδυνεύουν με ερήμωση».

Η συζήτηση φτάνει στο θέμα της κρίσης. Ο Γιώργος Παπανδρέου επέλεξε άλλωστε να ανακοινώσει τη σύναψη του Μνημονίου από την προκυμαία του νησιού. Οι θαμώνες λένε χαριτολογώντας ότι το έκανε για να φαίνεται κάτι όμορφο στον φόντο όταν ανακοίνωνε τα πικρά νέα. Ο Μιχάλης Ραφτής είναι οικοδόμος. Μας λέει ότι η ύφεση δεν έχει αγγίξει ακόμα το Καστελλόριζο και οι τιμές των αναπαλαιωμένων σπιτιών που βρίσκονται στην παραλιακή ζώνη είναι ιδιαίτερα υψηλές. «Ελειπα 40 χρόνια από το Καστελλόριζο και γύρισα πίσω. Η οικοδομή δεν τα πάει άσχημα. Ελληνες και ξένοι χτίζουν και αναπαλαιώνουν σπίτια. Τα υλικά κοστίζουν διπλά, διότι έρχονται με καράβι από τη Ρόδο». Φτάνει ένας δεύτερος γύρος με παγωμένες μπίρες και τα συνοδευτικά φιστίκια.

Ο Μανώλης Ανέμης και ο γιος του, Γιώργος, καταπιάνονται επίσης με την οικοδομή. Κατάγονται από την Κάλυμνο και έχoυν εγκατασταθεί στο Καστελλόριζο. «Ηρθα εδώ πριν από 17 χρόνια και βρήκα δουλειά, διότι τότε άρχισαν ορισμένοι να φτιάχνουν τα παλιά σπίτια. Ηταν η περίοδος που ο κόσμος ανακάλυπτε τις ομορφιές αυτού του μέρους. Προσωπικά μιλώντας, έχω παράπονα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Καθυστερούν πολύ να γνωμοδοτήσουν για τις άδειες και χάνουμε δουλειές, οι πελάτες αγανακτούν. Νομίζω ότι μας κάνει τη ζωή δύσκολη, χωρίς να υπάρχει πάντα λόγος. Πώς θα γίνουν επενδύσεις αν συνέχεια υπάρχουν αυτά τα εμπόδια; Οσο για την κρίση, έπρεπε να περιμέναμε ότι θα φτάναμε ώς εδώ. Δυο - τρία έργα υποδομής που έγιναν στο νησί τα τελευταία 30 χρόνια, μια υδατοδεξαμενή, η ευρυζωνικότητα έως μια σειρά από σπίτια που χρηματοδότησε το κράτος και ανέλαβαν να κατασκευάσουν οι εργολάβοι, είναι άχρηστα και ελαττωματικά. Οι επιτήδειοι έφαγαν τα λεφτά και εξαφανίστηκαν».

Ενας από τους λόγους που οι θαμώνες δεν φαίνεται να φοβούνται ιδιαίτερα την κρίση είναι διότι πιστεύουν ότι η ιστορία με τα κοιτάσματα πετρελαίου έχει λειτουργήσει ως διαφήμιση για το νησί. «Και τη χρονιά που έγινε το περιστατικό των Ιμίων, το νησί πλημμύρισε με κόσμο. Ετσι και τώρα, θεωρούμε ότι η αναφορά του Καστελλόριζου στις ειδήσεις θα μας φέρει περισσότερους επισκέπτες το καλοκαίρι. Ο ντόρος δεν μας βοηθάει να λύσουμε τα προβλήματά μας, αλλά μας φέρνει τουρισμό», λέει ο Στράτος Αμύγδαλος που έχει φτιάξει δύο ξενώνες. Η αλήθεια είναι πάντως πως αν έρθουν οι τουρίστες θα βρουν τις τιμές στις υπηρεσίες και τα καταλύματα πολύ αλμυρές. Οι μαγαζάτορες τονίζουν ότι δεν είναι δική τους η ευθύνη. Οι ίδιοι δεν πληρώνουν ακτοπλοϊκό εισιτήριο, από και προς τη Ρόδο, αλλά ο ανεφοδιασμός του νησιού με τρόφιμα και λοιπά αγαθά χρεώνεται ακριβά, με αποτέλεσμα να πληρώνει την νύφη ο επισκέπτης: τα κρέατα κάνουν ολόκληρο ταξίδι, τα αναψυκτικά καταφτάνουν με φορτωτικές, όμα και το νερό φτάνει με υδροφόρα.

Η συζήτηση κάνει ένα μεγάλο κύκλο και φτάνει ξανά στο σημείο εκκίνησης: Τι θα έπρεπε να κάνει το ελληνικό κράτος αν τελικά βρεθούν κοιτάσματα πετρελαίου σε ευαίσθητες περιοχές: «Εχουμε καθυστερήσει απελπιστικά να κάνουμε την ΑΟΖ», λένε συμπληρώνοντας: «Μήπως δεν έχουμε τα κότσια; Μήπως υπάρχει η ίδια υποχωρητικότητα όπως με τα Ιμια; Η ολιγωρία μάς βάζει σε σκέψεις ότι υπάρχουν θέματα προς διαπραγμάτευση και πως η Ελλάδα δεν έχει το θάρρος να προχωρήσει. Στο τέλος θα καταλήξουμε προφανώς να κάνουμε κάτι από κοινού με την Τουρκία, έτσι όπως πάνε τα πράγματα. Με τους Τούρκους που ζουν στην απέναντι ακτή δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε. Πηγαίνουμε συχνά για βόλτα ή για ψώνια και εκείνοι μας στέλνουν ένα πλοιάριο γεμάτο ξένους τουρίστες κάθε μέρα. Η τηλεόραση μας κάνει να αισθανόμαστε άσχημα με τους Τούρκους, όχι εκείνοι».

Η κουβέντα τελειώνει. Μεγάλος απών, ο δήμαρχος Παύλος Πανηγύρης, που ενώ μας έδωσε ραντεβού δεν εμφανίστηκε ποτέ. Την άλλη μέρα τα ξημερώματα, αποχαιρετίσαμε το Καστελλόριζο, επιβιβαστήκαμε στο μικρό αεροπλάνο της Ολυμπιακής και σε 20 λεπτά φτάσαμε στη Ρόδο.

Ιστορικό

1306
Οι Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου οικοδόμησαν στο Καστελλόριζο -το οποίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Μεγίστη- οχυρό. Το όνομα Καστελλόριζο προέρχεται από την παραφθορά της ιταλικής ονομασίας Καστέλλο Ρόσο.

1440
Καταλαμβάνεται από τους Αιγυπτίους.

1470
Περνάει στους Καταλανούς και στον βασιλιά της Νάπολης.

1523
Το καταλαμβάνει ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής.

1570
Η κυριαρχία του νησιού περνάει στους Ενετούς.

1659
Οι Τούρκοι επανακαταλαμβάνουν το νησί.

1821
Το Καστελλόριζο συμμετέχει στον Αγώνα προσφέροντας τα πλοία του.

1904
Μια πιθανή στρατολόγηση από τους Τούρκους δημιουργεί κύμα μετανάστευσης από το νησί.

1915
Η Γαλλία καταλαμβάνει με δόλο το Καστελλόριζο.

1921
Το νησί περνάει στα χέρια της Ιταλίας.

1940
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το νησί κάηκε, βομβαρδίστηκε, λεηλατήθηκε.

1947
Ενώνεται με την Ελλάδα.

Η συνάντηση

Το καφενείο του Στράτου σερβίρει καφέδες και ποτά. Η ομήγυρη προτίμησε τις μπίρες, που σβήνουν τη δίψα που προκαλούν τα ποδοσφαιρικά ματς και οι κουβέντες που αφορούν την απομόνωση του νησιού. Η ένταση της κουβέντας τροφοδοτήθηκε κυρίως με αλκοολούχα και αργότερα ικανοποιήσαμε την πείνα μας στην παρακείμενη ταβέρνα, τη μόνη που μένει ανοιχτή το βράδυ στο Καστελλόριζο τους χειμερινούς μήνες.

KAΘΗΜΕΡΙΝΗ 27/2/2011